بیماری تولارمی چیست؟
تولارمی که به آن تب خرگوش یا تب مگس گوزن یا آهو Deer-fly fever نیز گفته می شود یک بیماری باکتریایی است که واگیری آن زیاد است و بیشتر در جوندگان وحشی دیده می شود. با این همه این بیماری می تواند به حیوانات اهلی نیز منتقل گردد و باعث بیماری و مرگ شود. این بیماری همچنین یک بیماری مشترک بین انسان و دام محسوب می گردد. باکتری این بیماری را از بیش از یک صد گونه جانوری از جمله پرندگان جدا کرده اند.
عامل بیماری تولارمی بیماری زایی بسیار زیادی دارد و ورود تنها چند عدد باکتری به بدن انسان می تواند باعث بیماری انسان گردد. بنابر این تولارمی از بیماریـهایی محسوب می گردد که امکان استفاده از آن در بیوتروریسم یا عملیات تروریستی وجود دارد.
اگرچه گزارشات بالینی از وجود این بیماری در ایران و در میان مردم حکایت می کند با اینهمه گزارشی از آلودگی دامها با این بیماری موجود نیست. از طرف دیگر حتی علایم بالینی بیماری نیز در میان دامهای اهلی کشورمان گزارش نشده است.
چرا نام بیماری را تولارمی گذاشته اند؟
این بیماری اولین بار در سال 1911 در شهرستان تولار Tulareدر ایالت کالیفرنیا در نوعی سنجاب مشاهده شد که علایم آن به صورت بیماری شبه طاعون بود . در سال 1914 در همان ایالت بیماری در یک کارگر رستوران مشاهده شد بنابراین نام آن را تولارمی گذاشتند. امروزه این باکتری در همه جای نیمکره شمالی یافت می شود.
بیماری تولارمی چگونه منتقل می شود؟
میزبان اصلی و مخزن بیماری تولارمی، خرگوش و جوندگان وحشی از جمله انواع موش، سنجاب و سمور می باشد و انسان و حیوانات اهلی میزبان تصادفی این بیماری محسـوب می گردند. انتقال این بیماری به انسان و حیوانات اهلی بیشتر از طریق گزش کنه ها و بندپایان می باشد. کنه ای که با باکتری آلوده شود می تواند آن را از طریق تخم به نوزادان نیز منتقل نماید که در همه گیری شناسی بیماری اهمیت خاصی پیدا می کند. انسان همچنین از طریق تماس با لاشه های آلوده و خوردن گوشت نیم پزآلوده، به بیماری مبتلا می شود. خوردن آب آلوده نیز، انسان را به بیماری مبتلا می سازد. بیشترین مبتلایان انسانی در آمریکا در دو فصل است. فصل بهار که اوج فعالیت کنه ها است و فصل پاییز که فصل شکار خرگوش و پوست کنی آن و تماس با خرگوش است. در میان حیوانات اهلی بیشترین آلودگی در میان گوسفندان و در فصل بهار و در اوج فعالیت کنه ها اتفاق می افتد.
انواع خرگوش و سایر جوندگان مانند سگ آبی و انواع سنجاب و موش و موش آبی میزبانان اصلی و مخزن بیماری تولارمی می باشند.
گزارشاتی موجود است که نشان می دهد انسان در اثر گازگرفتگی و چنگ زدگی گربه مبتلا به بیماری شده است. این انتقال به صورت مکانیکی می باشد. در این حالت دهان و پنجه های گربه در هنگام تغذیه از جوندگان، آلوده می شود و این آلودگی به انسان منتقل می گردد.
انتقال از طریق استنشاق هوای آلوده نیز گزارش شده است.
علایم بالینی بیماری چیست؟
اگرچه باکتری بیماری تولارمی از بسیاری از حیوانات اهلی جدا شده است اما علایم بالینی بیماری در این حیوانات به خوبی توصیف نگردیده است. بیماری در گوسفند که در میان حیوانات اهلی بیشترین آلودگی در آن گزارش شده است به دنبال گزش تعداد ریادی کنه اتفاق می افتد.
در معاینه گوسفند بیمار معمولا آلودگی شدید با کنه ها مشهود است. تب، خشک شدن عضلات، برگشتن سر به عقب، خم کردن پاهای عقب، افزایش تعداد تنفس، سرفه و اسهال از نشانه های معمول بیماری در گوسفند است. مدفوع تیره و بدبو است و تکرر ادرار با دفع مقدار کمی ادرار در هر بار دیده می شود. گوسفند آلوده ممکن است از گله جدا شده و عقب بیافتد. وزن بدن به سرعت کاهش می یابد و ضعف و بیحالی در عرض چند روز اتفاق می افتد اما فلجی دیده نمی شود و حیوان در حالیکه افتاده است تقلا میکند. مرگ معمولا در عرض چند روز حادث می شود با اینهمه ممکن است تا دو هفته طول بکشد. معمولا همه پشم یا تکه هایی از آن در گوسفندانی که بهبودی می یابند می ریزد اما در گوسفندان ایمنی طولانی مدت ایجاد میشود.
در اسب تب تا 42 درجه سانتیگراد و خشک شدن مفاصل و تورم پاها دیده می شود. شدت بیماری در کره اسبها بیشتر است و به غیر از علایم مذکور، مشکل تنفسی و عدم هماهنگی هنگام راه رفتن نیز ممکن است دیده شود.
به علت آنکه در خرگوش و جوندگان وحشی، بیماری در حیوان اغلب بعد از مرگ تشخیص داده می شود نشانیهای بالینی در این حیوانات به خوبی توصیف نشده است. با این همه در حیواناتی که به صورت تجربی آلوده شده اند نشانیها شامل تب، ضعف و بیحالی، زخم و آبسه در روی پوست، تورم غدد لنفاوی و مرگ در عرض 8 الی 14 روز می باشد.
بیماری در انسان چگونه است؟
از نظر بالینی بیماری در انسان را به هفت نوع تقسیم نموده اند:
۱- دانه ای زخمی Ulceroglandular که زخم پوست همرا تورم غدد لنفی موضعی می باشد.
۲- دانه ای Glandular که تورم غدد لنفی بدون زخم است.
۳-دانه ای چشمی Oculoglandular که تورم غدد لنفی همراه تورم ملتحمه چشم می باشد.
۴-حلقی دهانی Oropharyngeal که تورم غدد لنفی همراه تورم دهان، حلق و لوزه ها است.
۵-رودوی Intestinal که همراه درد شکم و استفراغ و اسهال می باشد.
۶- پنومونی یا شکل ذات الریه بیماری
۷-تیفوئیدی Typhoidalکه بیماری تب دار بدون سایر علایم است.
علایم کالبدگشایی چیست؟
در روی پوست گوسفندانی که تازه تلف شده اند ممکن است تعداد زیادی کنه دیده شود. در حیواناتی که مدت زمانی از مرگ آنها گذشته است در زیر پوست نقاط احتقان خون با رنگ قرمز تیره تا قطر 3 سانتیمتر مشهود است که ممکن است همراه تورم و نکروز بافتی در آن محل باشد. این جراحات محل اتصال کنه ها می باشند. پرخونی و تورم غدد لنفی که از این نکات دارای جراحت لنف جمع آوری می کنند اغلب دیده می شود. تورم و پرخونی ریه ها و کبدی شدن آنها گاهی مشهود است.
در کالبد گشایی خرگوش بیمار، کا نونهای نکروز روی کبد که این کانونها کوچک و منتشر می باشند دیده میشود. ممکن است کانونهای نکروز از نوع پنیری در طحال، مغز استخوان، غدد لنفاوی و ششش ها نیز دیده شود. معمولا طحال متورم است. این علایم ممکن است در سایر حیوانات نیز دیده شود.
چگونه بیماری را تشخیص دهیم؟
برای تشخیص قطعی بیماری نیاز به جداسازی باکتری می باشد. برای حداسازی باکتری از نمونه های شش، غدد لنفاوی و طحال می توان استفاده کرد. از بیماریهایی که با تولارمی اشتباه می شوند می توان فلجی حاصل از کنه ها را نام برد. شرایط محیطی و زمانی برای بروز این دو بیماری یکسان است. اما دام در فلجی حاصل از کنه ها تب ندارد. همچنین فلجی در این بیماری موجود است که در تولارمی دیده نمی شود. از طرف دیگر با از بین بردن کنه ها در فلجی کنه ای معمولا بهبودی حاصل می گردد.
چگونه بیماری را درمان کنیم؟
برای درمان بیماری در انسان و دامها می توان از استرپتومایسین، جنتامایسین، تتراسیکلینها و کلرامفنیکل استفاده کرد. اکسی تتراسیکلین با دز 6 الی 10 میلیگرم برای هر کیلو وزن بدن در درمان بره ها بیشتر از پنی سیلین و استرپتومایسسین موثر بوده است.
چگونه بیماری را کنترل کنیم؟
با مبارزه با کنههای ناقل و حمام دادن و اسپری گوسفندان بیماری به آسانی در گوسفند قابل کنترل است. در مناطقی که بوته زار است و شرایط محیطی برای کنه ها مناسب است مبارزه با کنه ها باید از برنامه های معمول باشد. اگرچه واکسن برای تجویز به دامها به صورت آزمایشی ساخته شده است اما به صورت تجارتی در بازار موجود نیست.
برای کنترل بیماری در انسان باید شکارچیان در مناطقی که بیماری بومی است هنگام پوست کنی خرگوش ها بهداشت را رعایت کرده و از دستکش استفاده کنند و از شکار خرگوشهایی که بیمار و ضعیف هستند و توان کافی برای دویدن ندارند اجتناب نمایند. مردم از خوردن گوشت نیم پز خوداری نمایند و به طریق مناسب از گزیده شدن توسط کنه ها دوری نمایند.
دکتر ناصر رسولی بیرامی
